Καθ. Μάρκο Μπιάγκι
Μονάδα Φαρμακευτικής Βιολογίας – Τμ. Φυσικής, Γης και Περιβαλλοντικών Επιστημών – Πανεπιστήμιο της Σιένα

Εκεί Η φυτοθεραπεία ορίζεται επίσημα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων (EMA) και τον Ιταλικό Οργανισμό Φαρμάκων (AIFA) ως ιατρική πειθαρχία που χρησιμοποιεί φαρμακευτικά φυτά και τα παρασκευάσματά τους για θεραπευτικούς σκοπούς: καμία διάκριση στην επίσημη ιατρική , μόνο την ιδιαιτερότητα της χρήσης ενός “φυτικό σύμπλεγμα «αντί για μονομοριακό φάρμακο (Biagi et al., 2016).

Τα φυτά ήταν πάντα ο κύριος θεραπευτικός πόρος για τον άνθρωπο , λόγω του πλούτου τους σε βιολογικά ενεργά συστατικά και τα προγράμματα ελέγχου φαρμάκων διεξάγονται με χρήση φυτικών υποστρωμάτων όλο και πιο συχνά (Giachetti και Monti, 2005).

Σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι ασυνήθιστο για ένα εκχύλισμα ή ένα παρασκεύασμα ενός φαρμακευτικού φυτού να έχει συνολικά φαρμακολογικά χαρακτηριστικά που διαφέρουν από εκείνα των επιμέρους χημικών συστατικών, αλλά που αποδεικνύονται δυνητικά χρήσιμα και βελτιωτικά στην ιατρική . Από την άποψη του φαρμακολογικού μηχανισμού, η δράση των φυτικών σκευασμάτων, αν και βασίζεται σε μηχανισμούς κοινούς και στα συνθετικά φάρμακα, διαφέρει από αυτούς στο ότι είναι ουσιαστικά πολυσθενής . Κατά συνέπεια, το φαρμακολογικό προφίλ χαρακτηρίζεται από πολλαπλές επιδράσεις. Η ταυτόχρονη παρουσία πολυάριθμων συστατικών διαφορετικής χημικής φύσης επηρεάζει τόσο την αλληλεπίδραση με τα σημεία δράσης (φαρμακοδυναμική) όσο και την απορρόφηση, μεταβολισμό και αποβολή (φαρμακοκινητική) των δραστικών συστατικών, ρυθμίζοντας έτσι τις επιδράσεις τους. Αυτή η ιδέα είναι η βάση της φυτοθεραπείας και του φυτοθεραπευτικού προϊόντος. Η ιδιαιτερότητα του φυτοσυμπλέγματος σε σύγκριση με την απομονωμένη και καθαρισμένη ένωση έγκειται επομένως ακριβώς στην «ομαδική εργασία» των διαφορετικών μορίων που περιέχει (Gertsch, 2011).

Οι ιατρικές ενδείξεις για τις οποίες το φυτοσύμπλεγμα και επομένως το φυτοθεραπευτικό είναι καλύτερο από το μεμονωμένο δραστικό συστατικό είναι πολλές και επίσημα αναγνωρισμένες ( www.ema.europa.eu ; www.agenziafarmaco.gov.it ; www.who.int ). Εδώ είναι σκόπιμο να αναφέρουμε για παράδειγμα τα προϊόντα για φλεβικά προβλήματα, όπου μόνο η ταυτόχρονη παρουσία μορίων με αγγειοπροστατευτική δράση, μορίων με ριζική δράση μόρια καθαρισμού και αντιφλεγμονώδους δράσης μπορούν να παράγουν ένα σχετικό κλινικό αποτέλεσμα: φυτικά φάρμακα όπως το ξηρό εκχύλισμα σπόρων αλόγου καστανιάς, όπως το καθαρό κλάσμα φλαβονοειδών από Τα εσπεριδοειδή , το ξηρό εκχύλισμα εναέριων μερών gotu kola, το ξηρό εκχύλισμα φρούτων μύρτιλλου είναι προϊόντα αναφοράς για ολόκληρη την ιατρική κατηγορία, όχι μόνο για όσους ενδιαφέρονται για φυτοθεραπεία. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για προϊόντα για προϊόντα ηπατοπροστασίας, όπως φύλλα ή κεφάλια λουλουδιών γαϊδουράγκαθου ή αγκινάρας, προϊόντα αποκατάστασης δέρματος ή προϊόντα κανονικότητας του εντέρου, από σύμπλεγμα φυτικών ινών ορισμένων φαρμακευτικών φυτών έως εκχυλίσματα που περιέχουν γλυκοσίδες ανθρακινόνης για περιστασιακή δυσκοιλιότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα φυτοθεραπευτικά έχουν αντίθετα κοινή ένδειξη από άλλα μονομοριακά φάρμακα ενοποιημένης χρήσης, αλλά απλώς αντιπροσωπεύουν μια διαφορετική κατηγορία δραστικών συστατικών με διαφορετικό μηχανισμό δράσης, αλλά γνωστό και καλά μελετημένο κλινικά: αυτή είναι η περίπτωση φυτικών προϊόντων με ανοσοτροποποιητικό δράση όπως το είδος της εχινάκειας που χρησιμοποιείται στη φυτοθεραπεία (Ε. purpurea , Ε. angustifolia , Ε. pallida) ή ρίζες pelargonium, ή φυτικά προϊόντα για το άγχος και την αϋπνία, όπως ρίζες βαλεριάνας, εναέρια μέρη πασιφλόρας, φύλλα βάλσαμου λεμονιού, για να αναφέρουμε μόνο τα κύρια είδη. και πάλι σε αυτό το πλαίσιο μπορούμε να αναφέρουμε τα φρούτα του κράνμπερι για την πρόληψη της υποτροπής των ουρολοιμώξεων ή πολλά αιθέρια έλαια με αποχρεμπτική και βαλσαμική δράση. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τον ρόλο της φυτοθεραπείας στη σύγχρονη ιατρική με βάση κλινικές ενδείξεις αποτελεσματικότητας, πρέπει να τονιστεί ξανά και ξανά ότι ορισμένες θεραπευτικές ενδείξεις είναι αποκλειστικά φυτοθεραπευτικές: Τα προσαρμογόνα είναι φυτοσύμπλεγμα ικανά να ρυθμίζουν κεντρικά τοάξονα υποθάλαμος-αδενοϋπόφυση-επινεφρίδια και ρυθμίζουν τα επίπεδα κορτιζόλης επιτρέποντας έτσι καλύτερη απόκριση στο ψυχοφυσικό στρες. Τα πιο γνωστά προσαρμογόνα είναι οι ρίζες rhodiola και ginseng, αλλά άλλα πολλά υποσχόμενα φαρμακευτικά φυτά αναδύονται για την αποτελεσματικότητά τους κατά του στρες.

Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο λάθος αν λέμε ότι ένα φυτοθεραπευτικό είναι πάντα ασφαλές και χωρίς παρενέργειες, αλλά είναι αλήθεια ότι τα φυτικά προϊόντα που έχουν αναπτυχθεί και χρησιμοποιούνται επί του παρόντος είναι γενικά καλά ανεκτά και, μπορούμε να πούμε, λογικά χρησιμοποιήσιμα ακόμη και σε ” εύθραυστοι» ασθενείς.όπως τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι.

Παρά όλο αυτό το επιστημονικό σκεπτικό και την ενοποιημένη κλινική χρήση της φυτοθεραπείας παγκοσμίως, μια πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη από την Ιταλική Εταιρεία Φυτοθεραπείας δείχνει ότι όχι μόνο οι καταναλωτές, αλλά και ένα μεγάλο μέρος των επαγγελματιών υγείας, όταν ερωτούνται τι σημαίνει φυτοθεραπεία, απαντούν ότι είναι η φυσική και ασφαλής εναλλακτική λύση στα συνθετικά ναρκωτικά. όχι σπάνια το Η φυτοθεραπεία συγχέεται με την ομοιοπαθητική, πιο συχνά εξομοιώνεται με τη φυσιοπάθεια (Petruccelli, 2019).

Η σύγχυση που προκύπτει όταν μιλάμε για φυτοθεραπεία πηγάζει από τη μη ομοιογένεια των φυτικών προϊόντων που κυκλοφορούν και χρησιμοποιούνται για την υγεία στη χώρα μας (Biagi et al., 2016).

Ένα φυτοθεραπευτικό είναι εξ ορισμού ένα φάρμακο που αναφέρεται επίσημα στις διάφορες παγκόσμιες Φαρμακοποιίες ή σε κείμενα αναφοράς όπως αυτά του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ Μονογραφίες) και έχει καταχωρηθεί σύμφωνα με τη νομοθεσία 2001/83 / ΕΚ ή 2004/24 / ΕΚ.
Ωστόσο, έστω και ανάρμοστα, σήμερα στην Ιταλία υπάρχει η τάση να χρησιμοποιείται ο όρος φυτοθεραπευτικό και για όλα τα άλλα μη φαρμακευτικά φυτικά προϊόντα, που χρησιμοποιούνται σε κάθε περίπτωση για τη διατήρηση της υγείας και την πρόληψη ασθενειών, κυρίως συμπληρώματα διατροφής που περιέχουν εκχυλίσματα ή άλλα φυτικά παρασκευάσματα .
Τα συμπληρώματα διατροφής στη χώρα μας είναι προϊόντα που ρυθμίζονται από την Οδηγία 2002/46/ΕΚ και την εφαρμογή της, Νομοθετικό Διάταγμα 169/2004. Τα συμπληρώματα διατροφής ορίζονται ως εξής: «… συμπυκνωμένη πηγή θρεπτικών ουσιών ή άλλων ουσιών με θρεπτική ή φυσιολογική επίδραση» είτε είναι μεμονωμένες είτε πολλαπλές ενώσεις ( www.salute.gov.it ). Η ίδια οδηγία 2002/46 / ΕΚ διευκρινίζει ποια είναι τα θρεπτικά συστατικά και άλλες ουσίες που μπορούν να συμπεριληφθούν στη σύνθεση ενός συμπληρώματος: βιταμίνες, μέταλλα, αλλά όχι μόνο, αμινοξέα, απαραίτητα λιπαρά οξέα, ίνες και εκχυλίσματα φυτικής προέλευσης.

Οι φυτικές ουσίες που επιτρέπονται στα συμπληρώματα διατροφής είναι αυτές που αναφέρονται στο συνημμένο 1 της Υπουργικής Απόφασης της 26/07/2019. Το διάταγμα περιέχει επίσης προειδοποιήσεις για ορισμένες ουσίες και οποιονδήποτε σχετικό ισχυρισμό υγείας εγκεκριμένο από το Υπουργείο Υγείας.

Τα φυτικά προϊόντα στη χώρα μας έχουν λοιπόν τη δυνατότητα χρήσης σε διαφορετικούς τομείς και αποτελούν θεμελιώδη διασφάλιση της υγείας. Το φυτικό φάρμακο πρέπει να θεωρείται η αναφορά που πρέπει να αναφέρεται όταν είναι διαθέσιμο και βρίσκει την τέλεια θέση του στη θεραπεία σε όλες τις ενδείξεις στις οποίες βρίσκει ορθολογική χρήση. το συμπλήρωμα διατροφής, από την πλευρά του, μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της υγείας και να αποτρέψει τον παθολογικό εκφυλισμό, αλλά μπορεί επίσης να βρει εφαρμογή ως συμπληρωματικό στήριγμα σε φαρμακολογικές θεραπείες, προκειμένου να βελτιώσει την αποτελεσματικότητά του ή να μειώσει τις δυσμενείς επιπτώσεις του.
Στη βάση της αποτελεσματικής και ασφαλούς χρήσης των φυτικών προϊόντων βρίσκεται η έννοια της ποιότητας . Οι ποιοτικοί έλεγχοι σχετικά με την ασφάλεια είναι υποχρεωτικοί για όλα τα φυτικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται ως φάρμακα, καθώς και για εκείνα που χρησιμοποιούνται ως συμπληρώματα διατροφής, ιδίως: βαρέα μέταλλα όπως μόλυβδος, υδράργυρος και κάδμιο και αρσενικό, μικροβιακό φορτίο και αφλατοξίνες, φυτοφάρμακα, υπολειμματικοί διαλύτες και ραδιενέργεια. Italian Official Pharmacopoeia XII ed.). Διαφορετικά, οι ποιοτικοί έλεγχοι που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα ποικίλλουν πολύ μεταξύ του φαρμακευτικού κόσμου και αυτού των συμπληρωμάτων διατροφής. Τα φυτικά φάρμακα παράγονται ακολουθώντας τους κανόνες καλής φαρμακευτικής παρασκευής και έχουν αυστηρούς φυτοχημικούς ελέγχους, ενώ στον κλάδο των συμπληρωμάτων διατροφής η ποσοτικοποίηση του “Ο χημικός « δείκτης », δηλαδή η τιτλοδότηση των εκχυλισμάτων, δεν είναι ακόμη υποχρεωτικός (εκτός από την περίπτωση προκαθορισμένων ορίων ημερήσιας πρόσληψης, για παράδειγμα υπερικίνη ή συνεφρίνη ή ισοφλαβόνες από σόγια), αλλά παρέχει μια πρώτη θεμελιώδη διάκριση μεταξύ των προϊόντων στην αγορά . Η ογκομέτρηση των συστατικών ενός εκχυλίσματος επιτρέπει πρώτα απ ‘όλα να επιτύχουμε την αναπαραγωγιμότητα του βιολογικού αποτελέσματος, που είναι η βάση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας.

Η φυτοθεραπεία μπορεί να χρησιμοποιηθεί καλύτερα μόνο από γιατρούς, φαρμακοποιούς και άλλους επαγγελματίες που εργάζονται στον τομέα, όταν είναι ειδικά εκπαιδευμένοι στον τομέα, κατά προτίμηση μέσω των επίσημων πανεπιστημιακών καναλιών. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα όταν πρόκειται για προϊόντα που προορίζονται για παιδιά. Στην παιδιατρική είναι σημαντικό να λαμβάνεται υπόψη η πολυπλοκότητα της φυτοθεραπείας και η δυσκολία της σωστής και ορθολογικής χρήσης των φυτοθεραπευτικών, αλλά και να είναι σαφές το θεραπευτικό και υγειονομικό δυναμικό που προσφέρουν τα φυτικά προϊόντα.